Bezuinigen na corona: de opties liggen al klaar

Voor de goede orde: het kabinet heeft geen concrete voornemens om al die opties in beleid om te zetten. Ze zijn vooral bedoeld om politieke partijen te voeden die momenteel druk bezig zijn met het schrijven van hun verkiezingsprogramma’s. Over minder dan een jaar – op woensdag 17 maart – gaat Nederland weer naar de stembus. Het was dan ook de Kamer zelf die op initiatief van D66 om de zogeheten Brede Maatschappelijke Heroverwegingen (BMH) had gevraagd.

In de begeleidende brief lijkt minister van Financiën Wopke Hoekstra enigszins verlegen met de timing van de publicatie: ,,De rapporten zijn eind februari afgerond, nog voor de uitbraak van het coronavirus in ons land. De coronacrisis heeft dan ook geen rol gespeeld bij het opstellen van de opties”, schrijft hij.

Terwijl ziekenhuizen overbelast zijn, kunnen vooral de ideeën om te besparen op de gezondheidszorg in het verkeerde keelgat schieten, zo lijkt Hoekstra zich te realiseren. ,,Op de korte termijn doet het kabinet alles wat nodig is om de coronauitbraak het hoofd te bieden. Daarbij worden soms onorthodoxe werkwijzen gehanteerd en wordt ook in financiële zin maximale ruimte gecreëerd om de huidige situatie het hoofd te bieden.”

Ofwel: geld speelt nu geen rol. De staatsschuld loopt met tientallen miljarden euro’s op en er is geen partij te vinden die daar tegen is.

Luister ook naar de podcast Achter het Verhaal over de coronacrisis:

Toch zal na de coronacrisis de discussie over houdbare overheidsfinanciën losbarsten. Het was bijvoorbeeld Hoekstra zelf die eerder zijn zorgen uitte over de snel stijgende kosten van de gezondheidszorg. ,,Deze groei is op termijn niet houdbaar en niet organiseerbaar”, zei hij in het Nieuwjaarsinterview met deze site.

Volgens de CDA-minister – een van de favorieten voor het lijsttrekkerschap van zijn partij – komen andere overheidsuitgaven in de verdrukking. ,,De zorg heeft het vermogen om als een koekoeksjong andere vogeltjes uit het nest te duwen”, stelde hij.

Hoekstra wordt in dat opzicht op zijn wenken bediend: in de BMH vinden partijen een scala aan opties om de zorgkosten terug te dringen. Naast de afschaffing van de dagbesteding (opbrengst: 1,8 miljard) is er ook een variant uitgewerkt waarbij alle medisch specialisten worden gedwongen in loondienst te werken en de maatschappen verdwijnen. Dit levert volgens de ambtenaren 980 miljoen euro op.

Andere mogelijkheden zijn het schrappen van de huishoudelijke hulp uit de WMO (730 miljoen euro besparing), een hogere bijdrage voor vermogende cliënten en patiënten (1,6 miljard) of meer eigen betalingen voor bijvoorbeeld de huisarts of voor geneesmiddelen (880 miljoen).

Naast de zorg zijn er nog vijftien andere dossiers waaruit programmacommissies inspiratie kunnen putten, van het onderwijs en de arbeidsmarkt tot veiligheid en milieu. En behalve bezuinigingsopties, reiken de ambtenaren ook ideeën aan voor extra investeringen. Zo is een variant uitgewerkt waarin sprake is van een ‘woningbouwfonds’ en een ‘doorbouwfonds’, waardoor de bouw aan de gang kan blijven en er meer regie is vanuit het Rijk. Prijskaartje: één miljard euro.

Ambtenaren spreken geen voorkeur uit welke keuzes het beste zouden zijn: dat is aan de politiek. Maar politici laten zich in de aanloop naar verkiezingen graag van inspiratie voorzien.

De BMH is pas het begin: het Binnenhof wordt de komende maanden bedolven onder de notities voor de volgende regeerperiode. Zo zijn de planbureaus deze week begonnen met de publicatie van de serie ‘Kansrijk Beleid’ en komt een club topambtenaren die samen de Studiegroep Begrotingsruimte vormen nog met een advies over het te voeren begrotingsbeleid. Daarnaast wordt reikhalzend uitgezien naar ‘Bouwstenen voor een beter belastingstelsel’ en presenteert het Centraal Planbureau, samen met Financiën en VWS, net als in 2015 het rapport ‘Zorgkeuzes in kaart’.

In al die studies en rapporten zullen suggesties worden gedaan voor bezuinigingen, investeringen en hervormingen in de komende kabinetsperiode. Van veel opties zullen we nooit meer iets terug horen, maar sommige zullen – al dan niet in vermomming – opduiken in het volgende regeerakkoord, zo leert de geschiedenis.

Zo lijkt het besluit van het vorige kabinet om de hypotheekrenteaftrek te versoberen verdacht veel op ‘variant a’ in de BMH van 2009. En de overheveling van een groot deel van de langdurige zorg naar gemeenten is grotendeels in lijn met de optie ‘zorg dichtbij’ uit diezelfde publicatie.

Kortom, concreet zijn de plannen nu nog niet, maar als er na de coronacrisis weer bezuinigd moet worden, liggen de opties alvast klaar.

Kijk hier naar onze video’s over corona: