Moeten we nog wel chocopasta met palmolie eten?

Palmolie heeft een slechte reputatie als het gaat om duurzaamheid en mensenrechten. Moet je daarom als consument producten met palmolie mijden? En is dat überhaupt mogelijk?

De schappen in de supermarkt zouden grotendeels leeg zijn als die alle producten met palmolie zou verwijderen. Weg zijn de koekjes, chips, chocoladepasta, shampoo, margarine, kant-en-klaarmaaltijden en ga zo maar door. Volgens Solidaridad, een internationale hulporganisatie gericht op verduurzaming van de economie, is in de helft van alle producten uit de supermarkt palmolie verwerkt

Palmolie, gewonnen uit de vruchten van de oliepalm, is zo populair omdat het een neutrale geur en smaak heeft, vast is bij kamertemperatuur en niet duur. De opbrengst per hectare is veel hoger dan die van andere plantaardige oliën, zoals olijf-, raapzaad- en zonnebloemolie. Dat maakt palmolie meteen relatief duurzaam.

,,Eén palm geeft drie tot vier oogsten per jaar. Met een klein stukje land kan een boer om de paar weken oogsten’’, zegt Marieke Leegwater, palmoliedeskundige bij Solidaridad.

Wat is dan het probleem?

Met de olie zelf is niet zoveel mis; het is de enorme vraag die problemen veroorzaakt. In Indonesië en Maleisië – goed voor 85 tot 90 procent van de wereldmarkt – worden jaarlijks honderdduizenden hectares bos gekapt voor onze ontbijtvlokken en margarine. Die ontbossing versterkt de opwarming van de aarde. Ook verliezen bedreigde dieren, zoals de orang- oetan, hun leefgebied. Net als de oorspronkelijke bevolking, die geregeld het slachtoffer wordt van illegale landonteigeningen. De eigenaren van de plantages nemen het bovendien niet altijd even nauw met de mensenrechten: er is soms sprake van kinderarbeid of ze laten de arbeiders werken met schadelijke pesticiden.

Oké, wat nu?

Hoe meer vraag naar betere palmolie, des te meer boeren, bedrijven en overheden werk maken van verduurza­ming

Moet je nog chocoladepasta met palmolie op je boterham smeren? Leegwater vindt van wel. Palmolie is, volgens haar, een bron van werkgelegenheid en economische groei voor landen als Maleisië en Indonesië. ,,Ik sprak boeren die pas schoolboeken voor hun kinderen kunnen betalen sinds ze palmolie verbouwen.’’ Een boycot van palmolie zou hen schaden.

Niet alle palmolieboeren profiteren mee van die groei, zegt milieuorganisatie Milieudefensie. ,,Wij horen van partners dat lokale gemeenschappen weinig tot niets terugzien van de winst van palmoliebedrijven’’, zegt Anne Wijers, campagneleider bossen bij Milieudefensie.

Maar er is nog een ander argument om palmolie te blijven kopen: de meeste palmolie uit de Nederlandse supermarkt is, volgens Solidaridad, duurzaam. In Nederland is 88 procent van de palmolie die in voedsel zit, gecertificeerd volgens de richtlijnen van RSPO, de mondiale ronde tafel voor palmolie.

,,Door producten met duurzame palmolie te kopen, draag je bij aan de verduurzaming daarvan’’, stelt Leegwater. ,,Hoe meer vraag naar betere palmolie, des te meer boeren, bedrijven en overheden werk maken van verduurzaming.’’

Dus alleen dingen kopen met een keurmerk?

Ja, hoewel het RSPO-keurmerk niet onomstreden is. Organisaties als Greenpeace en Milieudefensie wijzen erop dat de controle onvoldoende is en dat geregeld bedrijven met een RSPO-keurmerk in opspraak raken. Het keurmerk kan volgens hen niet garanderen dat gecertificeerde palmolie duurzaam is. ,,De kwaliteit van de handhaving is nog niet goed genoeg, maar ik zie wel dat het steeds beter gaat. Het RSPO-keurmerk is niet perfect, maar er is geen beter alternatief’’, zegt Leegwater.

Onlangs bracht Greenpeace een onderzoek naar buiten waaruit blijkt dat RSPO-leden, waaronder Unilever, betrokken zijn bij recente bosbranden in Indonesië. ,,Wij willen de palmolie-industrie verder verduurzamen en het tegengaan van ontbossing is daarbij een belangrijke focus. Wij handelen dus ook op dergelijke klachten”, reageert woordvoerder Freek Bracke van Unilever. Unilever heeft de samenwerking met een aantal in het rapport genoemde leveranciers inmiddels opgeschort.

Staat dat keurmerk altijd op de verpakking?

Nee, meestal niet. Als consument kom je er moeilijk achter of je gecertificeerde palmolie koopt. Leegwater: ,,Consumenten associëren palmolie niet alleen met ontbossing en mensenrechten, maar ook met ongezond en calorierijk voedsel. Voedingsbedrijven lopen er liever niet mee te koop dat er palmolie in hun product zit, zelfs niet als die duurzaam is. Heel jammer. De consument weet niet wat hij koopt.’’

Helaas zijn er weinig goede alternatie­ven voor palmolie. Zo zijn kokosolie en sojaolie net zo goed tropische producten

Volgens Bracke zijn er andere manieren om te achterhalen of producten gecertificeerde palmolie bevatten. Zo publiceert Unilever op de eigen website een volledige lijst van palmolieleveranciers.

Minderen of niet?

Milieudefensie gelooft niet in duurzame palmolie op grote schaal. ,,De bomenkap blijft dan doorgaan omdat de vraag te groot is”, zegt Wijers. De milieuorganisatie vindt niet dat de consument daarvoor de verantwoordelijkheid draagt. ,,In de helft van de producten in de supermarkt zit palmolie en bij de pomp kun palmolie tanken, dat zit in biodiesel. De oplossing moet dan ook komen van de overheid en het bedrijfsleven. Wil je als consument toch een bijdrage leveren? Kijk dan of je minder palmolie kunt gebruiken.’’

Zijn er alternatieven?

De meeste mensen kiezen altijd dezelfde shampoo. Steek er één keer tijd in om te zoeken naar een palmolie­vrij alterna­tief

Helaas zijn er weinig goede alternatieven voor palmolie. Zo zijn kokosolie en sojaolie net zo goed tropische producten. Vanwege hun lagere opbrengst per hectare is het risico op ontbossing alleen maar groter. ,,Kies daarom liever voor lokale producten: in Europa kunnen we palmolie in veel gevallen vervangen door alternatieven uit onze eigen regio, zoals olijf-, zonnebloem- of raapzaadolie”, zegt Wijers. Raapzaadolie is niet per definitie beter: veel van die olie komt uit Australië en daarvoor worden ook vaak bomen gekapt.

Eenvoudiger is het om minder bewerkte producten te eten. Verse producten bevatten geen palmolie. ,,Palmolie zit in pakjes, zakjes, blik en kant-en-klaarmaaltijden. Het is niet alleen beter voor het milieu om daar minder van te eten, het is ook gezonder”, zegt Wijers. Milieudefensie zou graag zien dat de overheid consumenten hierbij helpt. ,,Door gezonde en milieuvriendelijke keuzes goedkoper te maken en bewerkt eten te ontmoedigen.’’

Zitten er verder geen addertjes onder het gras?

Helaas wel. Bij schoonmaak- en verzorgingsproducten is het vaak lastig te achterhalen of er palmolie in zit. Voedselfabrikanten zijn verplicht om op de ingrediëntenlijst te zetten of er palmolie – ook wel plantaardige olie (palm) of palmvet genoemd – in zit. Maar producenten van cosmetica en schoonmaakmiddelen mogen ruim tweehonderd synoniemen voor palmolie gebruiken, zoals ‘disodium laureth’ en ‘isopropyl titanium’. Op deze site staat een lijst met alle alternatieve benamingen.

,,De meeste mensen kiezen altijd dezelfde shampoo. Steek er één keer tijd in om te zoeken naar een palmolievrij alternatief en je wast voortaan palmolievrij je haren”, tipt Wijers. Doe dat dan ook ‘even’ voor je douchegel, lippenstift, deodorant, bodylotion, handcrème, tandpasta, zonnebrandcrème, allesreiniger, wc-reiniger, schuurmiddel, mascara, en alle andere schoonmaak- en verzorgingsproducten die je in huis hebt. Wellicht wat minder moeite: stuur een mailtje aan de producent dat hij eens wat minder palmolie moet gebruiken.