Hoe het komt dat er elke dag 164 nieuwe diabetespatiënten bij komen

Lang werd type 2 in de volksmond aangeduid met het wat gemoedelijke ouderdomssuiker. De aandoening treft de afgelopen decennia evenwel ook alarmerend veel jong(er)e leeftijdsgroepen. ,,Het is het resultaat van hoe wij ons leven inrichten’’, meent Pijl. ,,Wij mensen zijn biologisch gedreven om naar gemak te streven. Zo veel mogelijk energie te besparen. Als jager/verzamelaar in de oertijd zochten we voortdurend naar eten. Dat kostte kracht en moeite. De biologische drive om zo veel mogelijk rust te pakken, is evolutionair bepaald. Datzelfde geldt voor alles opeten wat voor je neus staat – ook zo’n oeroude reflex.’’

Van oudsher, zegt hij, kent de mens een sterke voorkeur voor vet en vooral zoet. ,,Zoet, suiker dus, is in natuurlijke voedingsmiddelen extreem zeldzaam. Je treft het alleen aan in honing en rijp fruit. Suiker wordt in de darmen gemakkelijk gesplitst in glucosemoleculen en is essentiële brandstof voor onze hersenen. Dus: als de oermens rijp fruit en honing vond, moest hij er zo veel mogelijk van opeten.’’

De industriële revolutie gaf ons de techniek suiker uit suikerbieten te halen en overal in te stoppen. ,,En dat doen we. Simpelweg omdat we het zo lekker vinden. 70 procent van wat de industrie aan voedsel bewerkt, bevat in mindere of meerdere mate suiker. Deels uit oogpunt van conservering, maar vooral omdat het heerlijk is. En dus goed verkoopt.’’

Pijl is het niet eens met de mensen die suiker als gif kwalificeren. ,,Suiker is een uiterst nuttige voedingsstof. Alleen – de gigantische hoeveelheden die wij tot ons nemen, maakt het gevaarlijk.’’ Het is onze genetisch bepaalde voorkeur voor suiker, stelt Pijl, die het ook zo moeilijk maakt om mensen ervan te overtuigen dat ze niet mateloos moeten toegeven aan hun oerdriften.

,,We weten van type 2 dat het een samenspel is tussen erfelijke aanleg, wat je eet en hoeveel je beweegt. Diabetes type 2 is echter niet één enkele aandoening, maar een groep afwijkingen. Van de mensen die deze variant krijgen, is het overgrote deel te zwaar. Het overgewicht zorgt voor een chronisch ontstekingsproces in het lichaam. Geen ontsteking met roodheid, pijn en pus, maar een sudderend proces dat op lange termijn de insulineproducerende cellen beschadigt. Datzelfde ontstekingsproces maakt dat de insuline minder goed werkt. We sluiten niet uit dat die chronische ontsteking ook de oorzaak is van hart- en vaatziekten, kanker en zelfs depressie.’’

Je kunt dat proces tot rust brengen met goede voeding, beweging, vermindering van stress, gezonde slaap en gewichtsverlies, stelt Pijl. ,,Dikwijls kunnen mensen dan met minder medicijnen toe of zelfs helemaal zonder.’’

Er is ook een groep type 2-patiënten die nauwelijks overgewicht heeft. Bij deze patiënten is meestal iets mis met de cellen die insuline produceren, zegt de hoogleraar. ,,Eigenlijk weten we niet goed waarom die cellen het opgeven. Ik vermoed dat niet iedereen bij de geboorte hetzelfde aantal insulineproducerende cellen meekrijgt. Als je met relatief weinig cellen begint en er in de loop van je leven cellen kapotgaan door ouderdom, krijg je op een zeker moment problemen met de insulineproductie. En met te weinig insuline krijg je je stofwisseling nooit op orde.

,,Je kunt dus niet per definitie stellen: ik heb diabetes type 2 en kan er dus vanaf komen. Dat kan alleen wanneer je insulineproducerende cellen voldoende insuline kunnen maken. Zo niet, dan gaat het niet zonder medicijnen. Al kun je nog veel bereiken door de juiste dingen te eten, regelmatig te slapen en goed te bewegen.

Hij constateert dat hij ‘dikwijls te aardig’ is tijdens een consult om zijn worstelende patiënten enigszins aan te sporen. Maar soms moet hij melden dat ‘hij niets meer voor hun diabetes kan betekenen’. ,,Er komen zelfs artsen op mijn spreekuur die het zelf niet voor elkaar boksen. Niet alleen gezond eten, ook beweging blijkt voor hen een probleem. De gevolgen kunnen desastreus zijn: amputaties, injecties in je ogen omdat het misgaat met je netvlies… Eerlijk gezegd voel ik me op die momenten een Don Quichot, al duurt dat gelukkig niet lang. Ook al omdat ik niet de illusie heb dat ik degene ben die mensen beter maakt. Dat moeten ze zelf doen. Gezondheid is niet gratuit – je moet er werk voor verzetten.’’

Tot op zekere hoogte, erkent hij, heeft hij makkelijk praten. Pijl kent nauwelijks zwaarlijvigheid in de familie en mist zodoende aanleg. ,,Hoe ik in het dagelijks leven naar mensen kijk? Ik ben niet zo gedeformeerd dat ik steeds denk: die is te dik. Maar soms, op vakantie, kun je er niet omheen. Veel mensen zijn simpelweg veel te zwaar.’’

Volgens Pijl is het tijd voor een ingrijpende verandering in de gezondheidszorg. ,,Onze zorg wortelt in de 19de eeuw. Toen waren infecties en ongelukken de belangrijkste gezondheidsproblemen. Als je een infectie hebt, krijg je een pil, overkomt je een ongeluk, dan word je geopereerd. Daarmee zijn de problemen vaak opgelost. Dat was en is nog steeds zo. De aard van de ziektes is de afgelopen eeuw echter dramatisch veranderd. Er zijn veel en zeer complexe aandoeningen bijgekomen, vooral veroorzaakt door onze welvaart en manier van leven. Mensen hebben nog steeds de illusie dat ze hun problemen kunnen oplossen door naar de dokter te gaan. Maar het probleem begint thuis en daar moet de oplossing worden gevonden. Mensen moeten verantwoordelijkheid krijgen voor hun eigen gezondheid. En die verantwoordelijkheid nemen.’’

Daar ligt volgens hem ook een taak voor de overheid. ,,Het is ontzettend moeilijk, zo niet onmogelijk, gezond te leven in een ongezonde omgeving. Hoe richten we onze voedselmarkt in? Hoe bouwen we de steden van de toekomst? In nagenoeg elk kantoorpand neemt de lift de centrale plaats in, dat moet de trap worden. Traplopen helpt echt, het is bewezen. De obesitasepidemie onder kinderen groeit de laatste decennia gigantisch. Waar ik vroeger naar school liep of fietste, buiten voetbalde, daar zit nu een complete generatie de ganse dag achter het computerscherm. Met alle gevolgen van dien.’’

Tekst gaat verder onder de video. Politiek verslaggever Edwin van der Aa vraagt Kamerleden in de elfde aflevering van @Binnenhof of zij eigenlijk zelf zoetekauwen zijn.

In de supermarkten staat de consument bloot aan tal van verleidingen, zegt hij. ,,Een concern als Albert Heijn is echt wel van goede wil, maar als AH alle suikerproducten uit de schappen haalt, verkast iedereen voor zoetigheid naar de Jumbo, waar ze de rest van hun boodschappen ook doen. In die zin houden supermarkten elkaar in een wurggreep.’’

Ook is Pijl voorstander van een lesmodule op de basisschool. ,,Noem het voedings- en bewegingsleer. Of gezondheidsles. Begin bij kinderen en, uiteraard, hun ouders. Het is toch te bizar voor woorden dat kinderen wel moeten rekenen, maar niet leren hoe ze met hun lijf moeten omgaan?!’’

Over het wel of niet eten van brood zijn de meningen verdeeld: het zou niet goed voor je zijn, de gluten in het brood zouden je dik maken, en diabetes en hart- en vaatziekten veroorzaken. Aan de andere kant geven instanties als het Voedingscentrum het advies om juist wél brood te eten, namelijk volkorenbrood. Het blijkt alleen nogal lastig om een écht volkorenbrood te vinden in de supermarkt. Voedingswetenschapper Prof. dr. Fred Brouns (Maastricht University) vertelt je in zijn college bij de Universiteit van Nederland alles over brood en scheidt voor jou het kaf van het koren: wanneer is een volkorenbrood écht volkoren?