Kanawu Radio number 1 news portal
Het blijft moeilijk: sorry zeggen. Zelfs (of zeker) als het gaat om een duister koloniaal verleden. België blijft daarmee worstelen. Maar de roep om excuses aan Congo wordt luider. ,,Het is tijd dat we onze historische fouten erkennen.”
Welkom in het vernieuwde AfricaMuseum in het Park van Tervuren, iets buiten Brussel. De bezoekers komen op deze doordeweekse donderdag uit heel Europa en kijken met open mond naar al het moois uit Congo, Rwanda en Burundi. Die drie landen, één heel groot en twee heel klein, werden in een niet al te ver verleden bestuurd door de Belgen. Begin jaren 60 werden ze onafhankelijk. Het museum, zo staat er op een bordje, ‘wil de interesse voor deze tijd aanwakkeren en een forum zijn voor een levendig debat’.
Dat is een mooi streven, want er valt inderdaad het nodige te debatteren. De relatie van België met zijn voormalige kolonies is op zijn zachtst gezegd een heel bijzondere. In Brussel was er namelijk halverwege de negentiende eeuw een koning die het niet kon verkroppen dat hij geen enkel overzees gebiedsdeel had. Deze Leopold II, ooit omschreven als iemand die om de haverklap van zijn paard viel en geen waarneembaar gevoel voor humor had, kreeg het bij de grootmachten van die tijd geregeld dat hij de eigenaar van Congo werd. Letterlijk ‘de eigenaar’, zo noemde hij zichzelf ook: Congo was van hem persoonlijk. En zo werden de Belgen op een dag wakker met een kolonie die 76 keer zo groot was als hun eigen land.
Door diezelfde zalen in Tervuren liep onlangs ook een commissie van de Verenigde Naties. Preciezer gezegd: de ‘Werkgroep van deskundigen op het gebied van mensen van Afrikaanse afkomst’. (Let op: die kennen wij in Nederland ook nog. In 2013 veroorzaakte ze opschudding met de mededeling dat Zwarte Piet racistisch is.) De werkgroep was naar België gekomen om te onderzoeken hoe racistisch en xenofoob de Belgen zijn ten opzichte van Afrikanen. In september komt ze met haar definitieve rapport, maar vorige week gaf ze alvast enkele constateringen en aanbevelingen prijs. En die liegen er niet om.
Miljoenen doden
Om te beginnen ervaart de werkgroep een ‘gebrek aan erkenning van de ware omvang van het geweld en het onrecht van de kolonisatie’. En dat terwijl daar toch veel over bekend is. Een tot twee derde van de bevolking van Congo kwam om tijdens het Belgische bewind. Precieze cijfers ontbreken, maar de schattingen lopen in de miljoenen. Tegelijkertijd hengelde Leopold II gigantische bedragen binnen uit de ivoor- en rubberhandel. Met dit geld betaalde de koning de spectaculaire gedaanteverwisseling van Brussel. Kijk maar eens naar de Triomfboog in het Jubelpark (à 7,5 miljoen goudfrank), het Park van Vorst of het immense Paleis van Justitie en, jazeker, het museum in Tervuren.
De werkgroep is ook bezorgd over de ‘vele standbeelden van Leopold II’, zoals het enorme ruiterbeeld op het Brusselse Troonplein. Verder moet er ‘veel meer zichtbaarheid gegeven worden aan de Afrikanen die door de kolonisatie zijn gestorven’. En het gaat maar door. Wat te denken van deze: het is tijd voor erkenning van ‘de culturele, economische, politieke en wetenschappelijke bijdrage van mensen van Afrikaanse origine aan de Belgische samenleving’. Of: ‘racisme en discriminatie zijn endemisch’. Over het museum: dat ‘schiet tekort in zijn doelstelling om adequate context en kritische analyse te bieden’.
En als klapper: ‘België moet excuses aanbieden’.
De consternatie was groot. De museumdirecteur snapte er om te beginnen niks van. ,,Die mensen hebben een zeer oppervlakkig bezoek gebracht”, zei hij verbouwereerd. Premier Charles Michel vond excuses ‘raar’ en wacht verder het definitieve rapport af.
Maar uit het parlement kwam een ander geluid. Waar twee jaar geleden alleen de linkse partijen vroegen om verontschuldigingen aan Congo, kwamen nu ook de christendemocraten, de liberalen en de Vlaamse nationalisten over de brug. ,,Het is tijd dat België in het reine komt met zijn koloniale verleden en zijn historische fouten erkent”, zei Sabine de Bethune van de CD&V. Zij wil dat er meteen na de verkiezingen in mei een onderzoek komt naar wat er in Congo is gebeurd. Bart De Wever van de NV-A wil dat koning Filip een ‘historisch pardon’ uitspreekt.
Een heldere stem in het debat van afgelopen week is die van socioloog Ludo De Witte. Excuses zijn zeer terecht, vindt hij, maar dan wel uit de juiste hoek. Niet van ‘België’, maar van de Belgische elite: de grootbedrijven die Congo leegzogen (zoals mijnbouwer Union Minière, nu Umicore), de Katholieke Kerk en de monarchie.
Hij signaleert echter ook meteen dat daarbij een dubbel probleem opduikt. ,,België speelt op dit moment een grote rol in Afrika”, zegt hij. ,,Onder diplomaten heerst een enorm verzet tegen erkenning van misdaden en wandaden. Het beperkt hun manoeuvreerruimte. Hoe kun je andere landen iets adviseren of opleggen als je zelf moet erkennen dat je vuile handen hebt? En wat zeker ook meespeelt zijn de praktische gevolgen. Schadeclaims, ja. Als je erkent dat je een rol hebt gehad in de onthoofding van de eerste postkoloniale regering van Patrice Lumumba en dat je vervolgens een dictator als Mobutu hebt gesteund die zich decennialang heeft vergrepen aan het land, dan mag je zeker rekenen op enige claims.‘’
Nog even terug naar het museum. De Witte is er ook geweest en hij snapt het oordeel van de VN-commissie wel over het gebrek aan context en kritische analyse. ,,De kolonisatie en de gevolgen ervan zijn maar een heel klein onderdeel van de exposities en soms ook heel warrig weergegeven. Je moet echt zoeken en doorklikken op de schermen.”
Mondig
En natuurlijk weet hij dat koning Filip verstek liet gaan bij de opening van het vernieuwde museum, eind vorig jaar. ,,Dat is tekenend. Ik denk dat hij niet tevreden was over de kritiek op Leopold II die weer overal opkwam. Vergeet niet dat er vandaag de dag een zeer grote groep mondige Afro-Europeanen in het publieke debat aanwezig is.”
De kritiek van de VN-commissie leidt in België duidelijk tot andere reacties dan destijds in Nederland. ,,Sowieso iets minder provocatief”, zegt De Witte. ,,De Belgische bevolking heeft de kolonisatie altijd als negatief gezien. Wij staan welwillend tegenover dit rapport.”
