Hoe lang zegt Rutte nog ‘nee’ tegen de EU?

De premier die nu al twaalf jaar politiek leider is van de VVD en acht jaar minister-president, krijgt de vraag te pas en te onpas. In Brussel, van internationale media, in Den Haag op zijn wekelijkse persconferentie.

Net voor de zomer verklaarde Rutte zijn liefde voor Europa in een Brusselse speech. Als reactie op de vraag of hij dan naar Brussel zou willen, zei hij: ,,Dat ga ik zeker niet doen, ik zie mijn taak in Nederland. Ik kan niet zeggen dat dat mijn taak is en dan vervolgens een Europese baan nemen. Bovendien heb ik mij aan de coalitie gecommitteerd tot en met de verkiezingen van 2021.”

Maar in de coalitie weten ze het zo net nog niet. Rutte is al aan zijn derde kabinet bezig. En eerlijk is eerlijk, hij zou een gedroomde kandidaat zijn voor zo’n topfunctie. Dat zien ze ook in andere landen. Wat als er volgend jaar een klemmend beroep op hem wordt gedaan om de EU uit de crisis te leiden?

Staatsrechtelijk is een tussentijds vertrek van de minister-president geen reden voor verkiezingen. Net als andere ministers kunnen die vervangen worden. ,,Hij is gewoon de eerste van zijn gelijken, dus het is mogelijk”, zegt een bron uit de coalitie. Maar dat is geen reden voor CDA en D66 om dat goed te vinden. Daarvoor is de voorman van de coalitie te belangrijk.

In de VVD wordt de mogelijkheid dat Rutte tussentijds vertrekt weggewuifd. Wel stelt een enkeling dat oud-minister Edith Schippers dan een kandidaat zou zijn. ,,Wie zou vanuit de coalitie de eerste vrouwelijke premier willen tegenhouden?” Onlangs beaamde oud-informateur Gerrit Zalm in een interview met NRC ook dat Schippers Ruttes rol zou kunnen overnemen. Al voegde hij er aan toe dat hij Rutte niet ziet vertrekken.

,,Rutte moet wel heel goed weten wat hij wil in Europa”, zegt een bewindsman. ,,Als hij Tusk gaat opvolgen, wordt hij een loopjongen van Frankrijk en Duitsland.” Rutte zal in dat geval de Europese toppen van regeringsleiders voorzitten. Door zijn vertrouwensrelatie met de Franse president Macron en de Duitse bondskanselier Merkel is Rutte voor hen een gedroomde kandidaat. Maar dat is hij ook als opvolger van Juncker. Een CDA’er: ,,Volgt hij Juncker op als voorzitter van de Europese Commissie, dan wordt hij een technocraat.”

Volgens VVD-erelid Frits Bolkestein is Rutte geknipt als opvolger van Tusk: ,,Mark moet dan zelf zijn collega-premiers bewerken – dat kan hij als geen ander”, zei hij in de Volkskrant. Wat Rutte volgens Bolkestein ook goed zal afgaan: ,,Dan praat je over de grote lijnen en de vergezichten van de EU.”

Nooit eerder heeft de situatie zich voorgedaan dat een Nederlandse premier tussentijds vertrok voor een Europese topbaan. Wel zijn de drie vorige premiers allemaal in beeld geweest. Premier Lubbers ging in 1994 openlijk de strijd aan met de Belgische premier Jean Luc de Haene, maar hij verloor omdat Duitsland hem niet steunde. Premier Kok heeft in 1999 gewoon ‘nee’ gezegd.

Ook premier Balkenende leek in januari 2009 in de race. Nederlandse ambassadeurs lobbyden voor hem. Binnen het CDA lag het scenario al klaar dat hij zou worden opgevolgd door Maxime Verhagen. Maar toenmalig coalitiepartner PvdA liet later weten dat dat nooit geaccepteerd zou zijn.